Under the Surface – Centraal Azië tournee April 2019

Een van de meest onlogische concerten die ik ooit heb georganiseerd was voor het Yuri Honing trio in de jaren ’90. We speelden op het Tbilisi gitaar festival in Georgië als enige gitaar-loze band en werden er twee jaar later nog een keer geprogrammeerd.

Die, en vele andere ervaringen leerde me dat er meer mogelijk is dan je denkt.

Twee en een half jaar geleden gaven we met Under the Surface ons eerste buitenlandse concert, op het festival sur le Nigér in Ségou, Mali. Een geweldige ervaring waarbij we improviseerden met kora speler Madou Sidikki Diabaté. In de twee jaar daarna volgden er meer tournees en bracht de muziek ons in meer dan 18 landen op vier continenten.

INSPIREREND
We speelden op jazzfestivals maar ook ‘Arts’ en ‘performance’ festivals, musea, huiskamers, enorme openlucht podia, universiteiten, concertzalen of een klein buitenpodium met uitzicht op de Middelandse zee.  Niet overal was onze muziek het meest voor de hand liggend om te programmeren maar het werkte altijd.
We inspireerden het publiek met onze improvisaties en (niet onbelangrijk), het land, de cultuur en het publiek inspireerden ons ook. Spelen op een onbekende plek is geweldig. Het haalt je uit je comfort zone, geeft nieuwe energie, inzichten en opent je geest; je verwacht iets dat vervolgens verandert in allerlei gedaantes die je niet verwacht waardoor je uiteindelijk niets meer verwacht. Je gaat op reis zonder al te veel plannen en hoopt er het beste van. Een goede manier om nieuwe dingen te ontdekken.

ACHT CONCERTEN IN VIER LANDEN
In april zijn er elk jaar twee grote muziekfestivals in Centraal Azië; één in Bishkek, Kirgizië en één in Dushanbe, Tadzjikistan. Beide festivals liggen één week uit elkaar dus uitermate geschikt om te proberen. Met een bevestigd concert ervoor in Istanbul en een aantal opties in China ertussen zag ik een mooie tournee voor me. Na een jaar van bellen, mailen, puzzelen, nadenken, zeuren, bijna opgeven maar toch doorgaan en heel veel mensen spreken zijn we onderweg voor een tournee van acht concerten in Turkije, China, Tadzjikistan en Kirgizië.

20 APRIL – BISHKEK
De receptionist van het hotel in Bishkek heeft prachtige lichte ogen in een donker gezicht. Er is iets niet goed met onze hotelreservering. Het is inmiddels 5 uur in de ochtend en we staan hier al een tijdje, aangekomen na een lange nachtvlucht uit Istanbul waar we eergisteren speelden.

Op aanwijzingen van Akilay, de jonge ‘host’ van het festival  lopen we begeleid door het geschreeuw van een dronken hotelgast heen en weer tussen de receptie en de vijfde verdieping waar we officiëel moeten inchecken, alleen is daar niemand om ons te helpen. Dat geschreeuw, wat Russisch lijkt en de kale oude ruim opgezette hotel hal maakt dat het voelt of ik heel ver in Siberië zit.

Als trio improviseren we nu al een aantal jaren. Niet alleen op het podium maar ook als we niet spelen. We repeteren nooit maar praten veel, over muziek, leven, dood en de waarde en zin van dat wat ons drijft. Eén van de belangrijkste dingen die ik geleerd heb is overal in te gaan zonder verwachtingen.

We blijven een beetje wachten in de gang op de vijfde verdieping waar Bram uiteindelijk op de grond gaat slapen en Sanne zachtjes neuriet. We zijn moe maar er ontstaat een surrealistisch gezellige sfeer. We zijn in Kirgizië!

WORLD PEACE
Na nog een half uur wachten kunnen we inchecken in een ander hotel. De receptionist met de lichte ogen loopt nog mee naar de auto om me zijn plan voor ‘world peace’ uit te leggen; een satelliet die een enorm vredeslogo in de lucht moet projecteren waardoor de mensheid tot inkeer zou moeten komen en er geen oorlog meer zal zijn. World Peace lijkt me heerlijk maar het is onderhand half 7 in de ochtend en we moeten toch echt even slapen.

De volgende dag neemt Akilay ons mee naar de plaatselijke markt waar we vruchten, muziekinstrumenten en de lokale specialiteit, met vlees gevulde gestoomde deegkussentjes, proberen.
Akilay heeft een mooi rond Chinees gezicht en studeert bedrijfskunde. Ze laat me tijdens de lunch haar geschreven artikel over vrouwenrechten in Kirgizië lezen; een scherp en goed geschreven stuk over de traditionele man-vrouw verhoudingen in haar land en wat daar aan zou moeten veranderen. Akilay is 19 jaar en een uitzondering in haar land.  Ze is niet getrouwd, woont op zichzelf en studeert.

Na het eten lopen we nog wat langs de markt. Hoewel de lucht haast Nederlands bewolkt is voel ik me ver van huis. Brede straten, veel Sovjet aandoende laagbouw en een vreemde mix van mensen met een deels Turks en Chinees uiterlijk op straat. Aan de horizon zie ik op sommige plekken enorme bergketens.

LOKAAL BROUWSEL
Het theater waar we die avond spelen lijkt hier net te zijn neergezet. Een ruime hal met daarachter een expositieruimte en een fijn restaurant.
De avond begint, en backstage, waar ook de expositie ruimte en de andere musici zijn, ontstaat een jolige stemming. Bram en Sanne proberen een lokaal gebrouwen drank uit plastic flessen. Ik neem voorzichtig een slok. Het doet me denken aan ‘purké’ iets wat we in Mexico proefden. Het smaakt een beetje naar beschimmeld bier met een aroma van karton.

We zijn moe van de lange reis en korte nacht maar spelen een goed en energiek concert voor een volle enthousiaste zaal.

ÉÉN DRUMMER
Ik wil heel graag slapen, maar als ik net in de bus zit die ons naar het hotel brengt word ik door de festival directrice vriendelijk doch dringend verzocht om nog mee te spelen op de jam-sessie die het festival afsluit. Ik blijk de enige aanwezige drummer te zijn.
Samen met de Oostenrijkse en Tatjikistaanse band die hier ook spelen jammen we en leer ik wat nieuwe Tatjikistaanse rimtes. Ik ben moe maar de muziek maakt me weer wakker. Rond 2 uur ’s nachts lig ik in bed. 3 uur later gaat de wekker.

21 APRIL – VAN BISHKEK NAAR DALIAN
Over de adembenemende bergen van centraal Azië vliegen we vandaag in drie vluchten met stops in Urumqi en Xi’an naar Dalian in Noord-Oost China waar we morgen spelen.
Vervelend is dat de bagage telkens opnieuw bij iedere overstap moet worden ingecheckt maar na 18 uur reizen lig ik die dag toch om middernacht in Dalian in een bed. Morgen het derde concert van deze tournee.

22 APRIL – DALIAN
In Dalian waren we twee jaar geleden ook. Georganiseerd door Maddy, een kleine Italiaanse vrouw die al een tijdje in China woont en hier veel culturele evenementen organiseert, speelden we in een soort Disney suiker-kasteel hotel voor een select maar aandachtig publiek.
Dalian voelt als een verlaten sience-fiction stad waar een neutronenbom op is gevallen.  Heel veel beton, enorme straten en bijna niemand op straat  Tijdens een korte wandeling kom ik langs een wijk waar netjes in beton geprobeerd is om een deel van Venetië na te bouwen, inclusief gondels en grachten. De gondels varen automatisch net zoals de dobberbootjes in het sprookjeswonderland in Enkhuizen, alleen zit er niemand in.

POLITIE
Dalian schijnt een stad te zijn waar veel evenementen door de politie gecontroleerd worden. We hebben geen echte vergunning voor dit concert en telkens wanneer dit ter sprake komt brengt Maddy haar gezicht dicht bij dat van mij en begint te fluisteren alsof we samen spannen tegen de overheid. We spelen deze keer in de concertzaal van de kunst academie, een mooie houten zaal met een prima akoestiek.

De politie laat het afweten vandaag en Maddy lijkt steeds meer ontspannen. Ook hier voelt het fijn om te merken dat onze muziek echt overkomt. We zijn met het eerste concert wat we 18 April in Istanbul gaven, nu 6 dagen onderweg maar het voelt veel langer. Morgen reizen we naar Beijing.

23 EN 24 APRIL – BEIJING
In 1998 speelde ik voor het eerst in Beijing. In het straatbeeld zag ik nauwelijks westerlingen, de enige auto’s op straat waren de taxi’s, allemaal roestbruine Volkswagen Santanas en heel veel Chinezen liepen in de bekende donkerblauwe Mao jasjes.

We speelden ‘onofficieel’ waardoor onze concerten niet aangekondigd mochten worden. Er bestond slechts mond-op-mond reclame.
Nu zijn sommige wijken volledig veranderd of verdwenen en ontstaat er een nieuwe mengvorm van oud en nieuw. De voormalige Lama  tempel waar we spelen is hier een goed voorbeeld van. Deze tempel doet inmiddels dienst als concertruimte terwijl het oorspronkelijke klooster verplaatst is naar een ander deel van de stad. Op het terrein zijn een restaurant en een aantal slaapvertrekken waar we verblijven.

De prachtige hoge open ruimte met grote rode pilaren en het publiek dat in cirkels om ons heen zit geeft het concert een rituele sfeer.

TIBETAANSE WIJK
De volgende ochtend slenter ik in de stromende regen over straat. Ik heb me laten afzetten bij het nu in gebruik zijnde lama klooster op een andere plek in de stad om de Tibetaanse wijk die om het klooster gebouwd is te bekijken. Ook hier wordt ik geconfronteerd met de snelheid van verandering; er is helemaal geen Tibetaanse wijk meer, na wat te hebben rondgelopen zie ik dat de meeste huizen en winkels om het klooster zijn afgebroken of tijdelijk gesloten en kom ik een bord tegen met een aankondiging over de opening van een nieuwe Tibetaanse wijk.

’s Avonds spelen we ons tweede concert in Beijing in een kleine stampvolle club. De eigenaar had ik vorig jaar al eens ontmoet en hij is verrukt dat we in zijn club willen spelen. Hij heeft veel reclame gemaakt en een voorprogramma geregeld. Een leuke Chinese band die zich speciaal hadden aangemeld en een soort impro-rock speelt.
Het wordt laat en taxi’s lijken niet meer te rijden op dit uur. Uiteindelijk besluiten we maar door de regen (het lijkt of het al twee dagen regent in Beijing), naar de Lama tempel te lopen waar we slapen. Door nauwe steegjes zeulen we met koffers en tassen. Afgezien van de regen die onophoudelijk tikt op de lage golfplaten daken waar we langs lopen is het heel stil op straat.

25 APRIL – CHENGDU
Een langere tournee heeft als voordeel dat er op een gegeven moment een soort zorgeloosheid ontstaat. Al het werk en de stress die ik vooraf voelde bij het organiseren van deze tournee wordt steeds minder. We zijn duidelijk het ‘point of no return’ gepasseerd en mocht er iets falikant misgaan dan vinden we vast wel een oplossing. Voor het concert in Chengdu had ik vooraf weinig informatie. Geen hotel-link, geen mobiel nummer van onze airport pick-up, geen call sheet maar wel een toegestuurde poster waar ons concert op aangekondigd stond. In de tropische hitte lopen we de aankomsthal uit en worden meteen opgewacht door de venue eigenaar, David. Een vriendelijke Chinees met een enorme zwarte designer bril en een imposante hagelnieuwe Landrover.

David vertelt dat Chengdu een toeristische ‘haven’ is waar veel mensen China binnenkomen die de panda’s en prachtige natuur willen zien. Sommigen reizen vanuit hier door naar Tibet. Ik voel een ouderwetse opwinding als we de stad inrijden. Een nieuwe onbekende plek en ik betreur het dat we ook hier maar zo kort zijn, ik had graag wat meer van deze stad en ongetwijfeld mooie omgeving willen zien.

ARTISTIC CONCERT
David heeft bijna elke dag een band maar ons concert staat speciaal aangekondigd als ‘artistic concert’. Hij is zelf naast eigenaar van de club ook ontwerper en is erg te spreken over onze foto.
Hoewel we al gegeten hebben worden we na het concert meegenomen naar een populair traditioneel ‘hot-pot’ restaurant. Het is al bijna middernacht maar er zitten nog veel mensen op straat te wachten voordat ze naar binnen mogen. Een Chinese vrouw die net naar buiten loopt, klaagt dat ze drie uur heeft gewacht op een plaats. Als we eindelijk aan de beurt zijn komen we in een grote rood verlichte ruimte met veel lampions.

Langs de wanden staan schalen met vlees, vis en groenten. Ik meen ook hersenen, maag en ander orgaanvlees te herkennen. Terwijl we het vlees en de groenten laten garen In een pan met bouillon die op tafel staat en waarin ontelbaar veel rode pepers drijven, komt er bier op tafel en maken we met David een volgend plan om terug te keren en met lokale musici een langere tournee te plannen in Midden en West China.

Toen ik klein was fietste ik veel met mijn opa door de duinen van Castricum. Ik fantaseerde dat ik een kabouter was en dat de duinen en bossen zo groot waren als de wereld. Zo groot dat ik er eindeloos in zou kunnen verdwalen. Ik zou bij een modderplasje kunnen zitten wat voor mij zo groot was als een zee of een jaar doen over het verkennen van een heel klein stukje bos. Misschien vind ik China daarom wel zo fascinerend;  er komt geen einde aan en er zijn altijd nieuwe plekken te ontdekken; China voelt zo groot als de wereld.

26 APRIL – GUANGZHOU
Hier spelen we in de JZ club. Eind jaren ’90 opende de eerste JZ club in China in Shanghai. De club in Shanghai waar ook een festival en muziekschool aan zijn gelieerd, is nog steeds één van de belangrijkste jazzclubs in China maar inmiddels zijn er meer JZ clubs waaronder deze in Guangzhou.
Het is een hoge halfronde ruimte, als een enorme rechtopstaande cilinder, met drie balkons. Veel rood pluche en rode lampen.

Net als iedere stad waar we deze tournee spelen, komen we rond de namiddag aan en hebben niet veel tijd om te rusten.
We spelen 2 lange geïnspireerde sets. Het is niet super druk maar het aanwezige publiek is heel enthousiast. Ik realiseer me weer eens hoe bijzonder het is om met deze band op tournee te zijn en zoveel concerten te spelen op vreemde plaatsen. Ook dat de intensiteit van een concert niet altijd afhangt van de omstandigheden, hoeveel publiek er is en hoe moe je misschien bent.

27 APRIL – VAN GUANGZHOU NAAR URUMQI
Het is bijna niet voor te stellen, maar na 5 uur vliegen ben je vanuit Guangzhou richting Urumqi nog steeds in China. We reizen letterlijk van het uiterste zuidoosten naar het uiterste noordwesten van China. Paul Theroux legde eind jaren ‘70 meer dan 4000 kilometer af per trein in 4 dagen.

OEIGOEREN
Van zijn beschrijvingen over het straatbeeld in Urumqi, deze stad heeft als oorspronkelijke bevolking de Oeigoeren, een Chinese minderheidsgroep die eigenlijk niets met China te maken heeft qua cultuur, zie ik weinig terug. Om deze verre provincie meer ‘Chinees’ te maken zijn er met steun van de Chinese overheid veel Han-Chinezen naartoe verhuisd. De Oeigoeren zijn door de overheid verplaatst naar zogenaamde ‘heropvoedingskampen’. Ik las er vlak voor ons vertrek een weinig opwekkend stuk over in de krant. Tijdens een korte wandeling op straat kom ik slechts shopping malls en parkeergarages tegen. Het zou zo een buitenwijk van Beijing of Shanghai kunnen zijn.

Om ‘uit te kunnen rusten’ zijn we deze reisdag vroeg om 5 uur ’s morgens vertrokken vanuit Guangzhou, zodat we in de vroege middag in Urmuqi aankomen. Daar hebben we dan een halve vrije dag voordat we de dag erna weer om 5 uur ’s morgens doorreizen naar Tatjikistan.

WAAROM TATJIKISTAN?
Waarom wilde ik daar toch zo graag heen? Negentig procent van het muzikant zijn gaat niet over spelen. Het gaat over al het geworstel, het nadenken, het organiseren en het mogelijk maken om je muziek live te kunnen spelen.
Heel vaak kom ik mezelf tijdens al dit georganiseer tegen en stel mezelf de vragen ‘wat moet ik doen? ‘, ‘waar moet ik spelen?’, ‘wat is zinvol?’, ‘wat is waardevol?’, ‘wat maakt me gelukkig?’ en tijdens dit soort vragen luister ik om inspiratie op te doen naar muziek die ik niet ken en surf het internet af naar plekken die ik niet ken.

Ik raakte steeds meer geïnteresseerd in muziek uit Centraal-Azië en kwam steeds vaker het Dushanbe ethno –jazz festival tegen.  Dit leek mij een belangrijke plek om te spelen. Hoe interessant is het immers om je muziek te spelen in een land en voor een publiek waarvan je vrij zeker weet dat ze dit nog nooit gehoord hebben op een plek die voor ons ook onbekend is?

28 APRIL – DUSHANBE, TATJIKISTAN
Als we de kleine aankomsthal van het vliegveld in Dushanbe uitlopen worden we opgewacht door een menigte mensen met spandoeken. Dat blijkt niet voor ons te zijn maar voor een nationale worstelheld die een medaille heeft ontvangen bij een belangrijk tournooi. We worden indringend en geïnteresseerd aangekeken. De mensen zien er hier duidelijk anders uit dan in Kirgizië, minder Chinees, meer Afghaans. Sergey, de promotor die ons ophaalt heeft iets Duits over zich. Hij is lang, tenger met een modieus baartje en praat volgens mij Russisch maar komt hier vandaan.

Na een korte workshop neemt Darragh, een Ierse jongen die hier na een vakantie is blijven hangen en ook voor het festival werkt, ons mee naar een bekende lunch plek. Net als in Kirgizië voel ik hier ook een Russische vibe. We lopen door een eetzaal versierd met prachtig houtsnijwerk en een open ruimte met kleurig beschilderde plafonds.

Darragh vertelt dat de huidige president Emomali Rahmon de kerosineprijzen zo hoog gemaakt heeft dat weinig luchtvaartmaatschappijen dit land willen aandoen. Dat maakt het erg duur om hier naartoe te vliegen waardoor er niet veel toeristen komen.

SETLIJSTJES
Toen we een paar jaar geleden onze improvisaties steeds meer live begonnen uit voeren hield ik eerst nog krampachtig vast aan ‘setlijstjes’ waar woorden als ‘wind’, ‘sjamanen’, ‘zuchten’, ‘tempo’, ‘minimal’, en ‘folk’ op stonden. Een spannend optreden was op het Ollin Kan festival in Mexico waar we op een enorm buitenpodium stonden tussen hard spelende Afrikaanse bands. Vanwege een polsbreuk had ik toen vijf weken niet gespeeld. Net toen ik achter mijn drumstel zat kwam ik erachter dat ik mijn zelf bedachte setlijst kwijt was maar die paar woorden die erop stonden kon ik me nog wel herinneren. We speelden heerlijk vrijuit, zonder na te denken, zonder volgorde en zonder plan. Dat optreden gaf me enorm veel zelfvertrouwen en leerde me ook hoe flexibel we met zijn drieën zijn.

Een half uur voor aanvang wordt ik er backstage nog vriendelijk aan herinnerd of we nog een bewerking hebben gemaakt van een traditioneel Tatjikistaans stuk wat de organisatie al een tijdje geleden had opgestuurd. Dat waren we vergeten, maar een van de technici zingt het nog even voor. Het wordt uiteindelijk de begin- en eindmelodie van een geïnspireerde set.
Wat een prachtige afsluiting van deze tournee en wat is het bijzonder om mensen te kunnen raken met muziek.

WE DID IT ALL
Na onze set puffen we wat uit in de kleine met plavuizen betegelde kleedkamer onder het podium. We moeten wachten tot de laatste band klaar is vanwege een geplande groepsfoto met alle andere bands. Niemand zegt veel maar er heerst een tevreden stemming. 12 dagen, 5 landen, 8 concerten, 11 vluchten, heel veel rijst, midden in de nacht opstaan, ontelbare taxiritten, geweldige hotels en badkamers met kakkerlakken, diners en inspirerende gesprekken. ‘We did it all’. Op naar de volgende tournee.

Tekst en fotografie: Joost Lijbaart