Ben van Gelder’s paradijs in Paradox

Saxofonist Ben van Gelder ontving de allereerste compositieopdracht van het Amsterdamse jazzpodium BIMHUIS. Hij schreef een muziekstuk voor zes muzikanten, startte vanaf Amsterdam een tournee langs een select aantal jazzpodia in Nederland en eindigde in Tilburg.

PARADÍS
Voor zijn compositie liet hij zich deels door een door Marc Chagall gemaakt kleurrijk schilderij inspireren. Binnen een decor van bloemen en dieren is er ondermeer links een tafereel met de schepping van Eva en rechts een verstrengelde Adam en Eva te zien. Ben van Gelder heeft zich niet alleen verdiept in het schilderij, maar ook ingelezen in de mythologische achtergrond van het verhaal van Adam en Eva en de zondeval. De mens bevond zich aanvankelijk in een paradijselijk staat en er was geen tijd en geen sterfelijkheid.

TIJDLOOS
Het tijdloze aspect heeft Van Gelder letterlijk geprobeerd uit te werken in de muziek. Het stuk begint met Soliloquy waar hij zelf met de altsaxofoon in de klankkast van de piano speelt. Daarna volgt nog een rubato gedeelte nog altijd vrij in tempo. In het volgende Momentum is weer wel een vast tempo.
In het Paradijs was aanvankelijk geen bewustzijn van goed en kwaad en de mens was enigszins naïef. Het paradijs wordt doorgaans afgebeeld als een ommuurde tuin als scheidslijn tussen orde en chaos.
“Chagall zag in de bijbelse verhalen iets universeels, iets wat ons vertelt over mens zijn, over bewustwording. Veel van de titels hebben daarom betrekking op bewustwording in het algemeen”, zegt Van Gelder.

ORDE EN CHAOS
In Anicca gaat hem om vergankelijkheid en over veranderlijkheid en het omarmen er van. Alle negen stukken zijn als fragmentarische dromen in de suite Paradís ingebracht. En wanneer je het hebt over orde en chaos, valt meteen op dat de blazerssectie Van Gelder, Roelofs en Slavin voor veel orde zorgt. Vooral de harmonieuze klankkleur van steeds twee instrumenten, soms unisono gespeeld, levert fraaie muzikale structuren op. Dat geldt natuurlijk voor de twee alten samen, maar ook de combinatie fluit met klarinet en alt met basklarinet die mooi samengaan. Er is ook een passage waar de door Clemens van der Feen gestreken contrabas en de geblazen noten uit Joris Roelofs’ basklarinet een aangenaam kippenvelmoment bezorgen. En de lichte gecontroleerde chaos glijdt daar zachtjes doorheen met een soms wat eigenzinnige pianopartij van broer Gideon van Gelder of wat recalcitrante ritmiek van slagwerker Jamie Peet.

GOED EN KWAAD
Het nummer Cocaine Yogi, is gebaseerd op een verhaal over mensen die door de week hard werken, bewust leven en aan yoga doen, maar in het weekend uit de band springen en zichzelf de vernieling in helpen. In de ommuurde tuin van Van Gelder is met Ophidian ook de listige en giftige slang in het paradijs geïntroduceerd. Maar de slang verkeert in goed gezelschap. Met Brother’s Keeper (for Gideon) is ook de broer van Ben van Gelder het paradijs ingeschreven evenals met Mynah (for Marthe) zijn vriendin is binnengeloodst. Mynah is overigens een vogel die in het boek “Island” (1962) van Aldous Huxley een belangrijke rol speelt; zijn roep herinnert de mens aan het hier en nu.
Met Satori kunnen de bezoekers binnen de ommuurde concerttuin van Paradox (tijdelijk) ontwaken uit een paradijselijke droom.

Ben van Gelder is erin geslaagd een prachtig geanimeerde creatie te maken en deze geraffineerd en zeer overtuigend met zijn muzikanten uit te voeren. De verwevenheid van jazz en kunstgeschiedenis in het brein van Ben van Gelder leverde doortimmerde muziek met spanning en balans.

BEN VAN GELDER – PARADÍS
Ben van Gelder – altsaxofoon, fluit
Wanja Slavin – altsaxofoon
Joris Roelofs – basklarinet, klarinet
Gideon van Gelder – piano
Clemens van der Feen – contrabas
Jamie Peet – drums

Paradox Tilburg (NL) 6 december 2019
Tekst en fotografie: Ella & Eddy Westveer