Twee concerten en een gekrenkte Russische ziel

Viktor Aleksandrovitsj Hartmann was een Russisch architect, beeldhouwer en kunstschilder. Het beroemdste ontwerp van Viktor Hartmann was een kleurrijke en fantasievolle reconstructie van een vroegmiddeleeuwse poort. Dit ontwerp voor de stadspoort van Kiev was het resultaat van een prijsvraag naar aanleiding van een mislukte aanslag op het leven van tsaar Alexander II in Kiev in 1864. De poort werd nooit gebouwd. In 1870 raakte Hartmann bevriend met Modest Moessorgski. Beiden waren op zoek naar Russische motieven in de kunst.

Hartmann stierf in 1873. Na zijn vroege dood werd er een herdenkingstentoonstelling gehouden. Moessorgski was geraakt door het overlijden en begon veel te drinken. Tevens richtte hij een eigen denkbeeldige tentoonstelling in van Hartmanns werk: geen schilderijen, maar ontwerptekeningen als inspiratie voor de veelvormige compositie. Het werd één van de meest bewerkte pianowerken ter wereld: de Schilderijententoonstelling of Pictures at an Exhibition. De orkestratie van Maurice Ravel in 1922 was een sensatie.

PROMENADE-THEMA
Het werk opent met De Promenade en eindigt met De Grote Poort van Kiev. Het hele werk bestaat uit zestien pianostukken. Het bekende promenadethema komt regelmatig terug en verbeeldt de wandeling tussen de schilderijen.

MAAND VAN DE RUSSISCHE ZIEL
In Porgy en Bess in Terneuzen is het de maand van de Russische ziel. Journalisten, klassieke muziek, film en ook jazz komen in deze maand aan bod. Op de laatste zaterdagavond van november is de focus gericht op het grote en bekende werk van Moessorgski met maar liefst twee concerten, twee pianisten en een pianostemmer.

KLASSIEK
De Russische pianist Misha Fomin mag laten horen hoe het oorspronkelijke pianorecital ooit bedoeld was. In 45 minuten tijd laat hij met zijn vloeiende en natuurlijke virtuositeit waar hij om geroemd wordt, een rijk kleurenpalet horen en Moessorgski tot leven komen. De bezoekers die vooral op de klassieke muziek zijn afgekomen houden de adem in en wachten met spanning af wat Porgy en Bess na de pauze voor ze in petto heeft.

SINT-PETERSBURG
En nadat de pianostemmer de snaren van de klassieke Steinway allemaal heeft nagelopen mag Paul Stark achter de toetsen plaatsnemen. Paul Stark maakt bewerkingen van klassieke meesterwerken. Dat doet hij samen met drummer Jonas Linnemann. Zo hebben zij eerst Liszt en later Chopin onder handen genomen. En in het Beethovenjaar (2020) komt er een nieuwe première. En vanavond spelen ze uiteraard Moessorgski. Bij de bewerkingen kiezen ze een bezetting en instrumentatie die daar het beste bij past. Dat kan het vaste trio zijn, een kwintet, of meer. Bij het stuk van Moessorgski is dat een kwartet met saxofoon en klarinetten. Ofschoon een groot deel van de compositie is uitgeschreven hebben de muzikanten de ruimte en vrijheid om een passende inbreng te leveren. Op het podium staat geen bladmuziek. Het Moessorgski-project bracht ze op bijzondere plekken in Rusland, zoals het Mussorgsky Institute in Sint Petersburg.

TERNEUZEN
Nu dus in Terneuzen. Nadat het Promenadethema het concert inleidt, valt al meteen op dat het jazzy geluid niets kunstmatigs heeft. Alles valt op zijn plek. De partijen van Iman Spaargaren zijn dan weer grommend of strak staccato op de basklarinet, fijn en delikaat op de klarinet of robuust en dreigend op de tenorsax. De schilderijententoonstelling is een vermenging van klassieke muziek, jazz en wereldmuziek. Zo is John Coltrane vaak in de buurt, maar komt ook meermaals een Caribische sound voorbij met de percussieve klankenverzameling van slagwerker Linnemann.

EMOTIE
Bassist Maciej Domaradzki geeft met zijn mooie toon en inlevende speelstijl en misschien ook wel met zijn Poolse achtergrond een extra dimensie aan het stuk door. Een ruim skala van kleuren, stemmingen en emoties geven een rijke inhoud aan de muziek en verbeelden de gevoelswereld van Moessorgski. Bovenal is het een stuk dat gaat over verwerking van een verlies. Emoties als verdriet, woede, onmacht en liefde zijn nadrukkelijk en geloofwaardig hoorbaar en te voelen in de muziek. Het tot anderhalf uur uitgesponnen stuk is overtuigend en boeiend vanaf de eerste aanslag tot en met het laatste akkoord.

PIANO RECITAL
Misha Fomin – piano

STARKLINNEMANN QUARTET
Paul Stark – piano
Jonas Linnemann – drums en percussie
Maciej Domaradzki – contrabas
Iman Spaargaren – klarinet, basklarinet, tenorsaxofoon

Porgy en Bess Terneuzen (NL) 30 november 2019
Tekst en fotografie: Ella & Eddy Westveer