Auteur van het boek Jazz in Rotterdam, Hans Zirkzee interviewde en schreef over talloze jazzmuzikanten die een band met Rotterdam hebben of hadden. Musici die veel reizen en mensen ontmoeten hebben vaak mooie en interessante verhalen te vertellen. 
Deze biografie werd deels gepubliceerd in Jazz in Rotterdam en werd aangevuld met later beschikbaar gekomen informatie.

Bij het grote publiek stonden de Willards niet bekend als een jazzensemble, maar hun muziek kende talrijke raakvlakken met swing en ragtime. De lange carrière van de ‘Accordeon Syncopators’ is daarnaast een exponent van het bloeiende accordeonklimaat in het oude Rotterdam. Het ‘schippersklavier’ was enorm populair. Rotterdam stond bekend als accordeonstad nr. 1. De stad telde destijds meer dan twintig accordeonverenigingen. De Willards waren het geesteskind van Jacques ‘Jack’ Willard (Rotterdam, 25 mei 1906 – Rotterdam, 25 november 1965) die eigenlijk Jacobus van den Berg heette. Van den Berg, woonde aan de Schiedamscheweg en was een zeer vaardige muzikant en componist. Hij bespeelde de (knoppen)accordeon, saxofoon, trompet, viool en piano. Jack werd vijf maal gelauwerd als accordeonkampioen. Al op 16-jarige leeftijd was hij muzikaal directeur en docent van vier accordeonverenigingen met in totaal meer dan honderdveertig leerlingen.

plakboek

Vanaf zijn achtste jaar volgde Jacky accordeonlessen bij Willem Noevers en W.F. Cools. In 1915 werd hij lid van de accordeonvereniging Crescendo, die onder leiding stond van Wijnand Dinkelaar en de bekende Guus Brox senior. In 1917 vertrok hij naar de nieuw opgerichte vereniging d’Accordeon, waarvan zijn vader voorzitter was. Als 13-jarige behaalde hij in de Doele zijn eerste kampioenschap met het stuk La Traviata, waarna zijn professionele carrière een aanvang nam. Jacks optredens voor de geïnterneerde Engelse militairen tijdens de Eerste Wereldoorlog legden al vroeg de basis voor zijn verwantschap met Groot Brittannië. In 1922 werd hij nogmaals kampioen met de razend moeilijke Lustspiel Ouverture van Kéler Béla.

Jackie Willard 1922

In die tijd vormde hij met zijn Belgische docent Victor Vermeulen en Nico Galjaard het trio The Melodion Brothers. Jack gaf les aan onder anderen Henk ‘Harry’ van der Velde en de saxofonist Jan Schollmeijer. Met Van der Velde, een van zijn beste leerlingen, begon hij een duo onder de naam The Two Willards, vernoemd naar de Amerikaanse bokser Jess Willard. Jack was een grote fan van de bokssport en hij bokste vaker met Van der Velde dan dat hij hem les gaf.

Twee Willards als Lustige Vagebonden

Met de Amsterdamse accordeonist Joop Prantl trad hij in 1924 op als het zogenaamde ‘jonglerende Spaanse’ accordeonisten duo Los Dos Willards in concertgebouw Pschorr Variété aan de Korte Hoogstraat. Jacques (Eddie Willard) vormde in 1927 een nieuw duo met Harry van der Velde (Harry Willard). De 2 Willards brachten een Hollands repertoire. Zij vierden triomfen in de grotere bioscooptheaters. In 1930 maakten Harry en Jack hun eerste elektrisch opgenomen 78-toerenplaat voor het bekende platenlabel His Masters Voice. Naast de onvermijdelijke walsen en tango’s speelden zij ook jazzcomposities van Jack, zoals de Tempation Rag, een ‘novelty’ foxtrot en Ragging the Scale, een op de Tiger Rag geïnspireerd nummer.

Eddie Willard 1926

The Two Willards traden veel op in Duitsland, Tsjecho-Slowakije, Polen, Scandinavië, Italië, Frankrijk en België. In Wiesbaden werkten zij samen met het orkest de Syncopators van trompettist Nick Kristel met onder meer pianist Ernst van ’t Hoff en banjoïst Joop Carlquist. Hun tweede serie opnames voor HMV vond zijn weg naar Engeland, Duitsland en de Verenigde Staten. Zij waren te zien in de Tsjechische speelfilm Chanteclair en de Duitse film Wenn Zwei Hochzeit Machen.

Eddie en Harry Willard

In 1933 sloot de Rotterdamse komiek, accordeonist en banjospeler Nico Oosthoek (Nicky Noble) zich bij het duo aan en zo ontstonden The Three Willards. Zij veroverden het Europese publiek met hun komisch accordeonnummer en ‘moderne’ zang. Vergezeld van een indrukwekkend decor en door de toepassing van visuele effecten vormden zij een act die geboekt werd in de grootste variététheaters zoals de Hippodrome en het Palladium in Londen, de fameuze Wintergarten in Berlijn, Theatre Royal in Edinburgh en het Gaumont Palace in Parijs.

The Three Willards met hun grote decor in Duitsland 1936

In het midden van de jaren dertig kwam er steeds meer swingmuziek op het programma te staan. De accordeonvirtuozen speelden voor de radio in binnen- en buitenland. Jack kreeg succes als componist van meer dan tweehonderd populaire liedjes, waaronder de schlager Madelein, een nummer dat de Franse zanger en acteur Maurice Chevalier op zijn repertoire had staan en Mi Cancion del Amore dat gezongen werd door de beroemde klassieke zanger Tito Schipa. Tijdens een optreden in Hamburg, eind december 1937, debuteerde Jack’s dochter Conny (Rotterdam, 28 januari 1927 – Blackpool, 3 augustus 1998). De Willards waren nu een kwartet.

Conny Willard

Kort voor de start van een geplande tournee door de Verenigde Staten brak in september 1939 de Tweede Wereldoorlog uit. Harry van der Velde werd onder de wapenen geroepen. Nicky Noble was geveld door een longontsteking. Guus Brox junior remplaceerde hen en het nieuwe duo trad een tijdje op onder de naam Brox & Willard. Na tien weken stopte Brox zijn medewerking en Jack Willard ging verder als soloartiest. Nick was inmiddels naar Amsterdam verhuisd. Hij begon samen met zijn vrouw een eigen act: Nick & Willy Noble. Nico speelde accordeon, xylofoon en vibrafoon, zijn vrouw zong en danste.

Jack en Connie 1939

In de week vóór het bombardement van Rotterdam had Jack nog een engagement in Heck’s Popularis aan de Korte Hoogstraat. Het programma met het orkest van Alexandre Coret zou het laatste optreden zijn dat plaats vond in het voormalige Pschorr Variété in de Passage. De luxueuze winkelparade werd op 14 mei 1940 met de grond gelijk gemaakt. Gedurende de eerste oorlogsjaren traden Jack en Conny op met een Hollands repertoire als de 2 Willards. Voor Vreugde & Arbeid, een welzijnsorganisatie van de gelijkgeschakelde vakbonden, maakten zij met de revue December Sterren 1941 een tournee langs de grote schouwburgen in Nederland. De Willards speelden ook voor Frontzorg (een door de NSB opgerichte organisatie ten bate van de Nederlandse soldaten in Duitse dienst) en Kraft durch Freude, het Duitse equivalent van Vreugde & Arbeid. Medio 1941 had zijn nauwelijks vier jaar oude zoon Desmond (Rotterdam, 10 januari 1937 – Blackpool, 20 augustus 2023) zijn debuut gemaakt in het amusementscomplex Lommerrijk aan de Straatweg. Zij noemden zich in deze bezetting de 2¼ Willards. De kleine Desmond bespeelde een accordeon dat een kwart van het formaat van een gewone accordeon heeft. Hij werd hij de blikvanger van het trio. ‘Een oolijk, jong ventje dat met heel veel branie de aandacht opeischte,’ schreef de Arnhemse Courant op 18 oktober 1943.

Twee ¼ Willards 1940

In het voorjaar van 1944 maakten de Willards een tournee met het orkest van de saxofonist Piet van Dijk, waarvan ook Arie Valkhoff en zangeres Anie Xhofleer deel uitmaakten. De Nieuwe Brabantsche Courant schreef op 27 mei 1944: ‘Desmond Willard is een levendig en komisch joch dat het onder goede leiding nog ver zal brengen.’ De Willards toerden ook met het orkest van Boyd Bachman. De Deense komiek en orkestleider lag regelmatig in de clinch met het muziekgilde van de Kultuurkamer, omdat hij Amerikaanse Swing op zijn repertoire had staan. Jazzmuziek was in de optiek van de nazi’s een ‘internationale Kultuurpest’ en niet toegestaan. Er rustte ook een verbod op Engelstalige muziek en de muziek van joodse componisten. Evenals Bachman had Jack een aanvaring met het door de bezetter ingestelde instituut. Men verweet hem de jazzstandaard de Tiger Rag te spelen. Jack kon door middel van de bladmuziek aantonen dat het hier een eigen compositie betrof.

Desmond Willard met het orkest van Boyd Bachman

Met Willie Schlein, de Duitse ambtenaar van de Kultuurkamer aan wie Jack zijn muziek ter goedkeuring moest overleggen, kreeg hij een vertrouwensband. Volgens Desmond werd Jack als internationaal vermaarde musicus gerespecteerd voor zijn apolitieke, pacifistische en kosmopolitische opvattingen. Dit leidde er toe dat Jack regelmatig werd uitgenodigd om bijeenkomsten en feestjes van de Wehrmachtkommandantur aan de Parklaan muzikaal te verzorgen. Na de willekeurige executies van leden van het Rotterdamse verzet liet Jack zijn pacifistische ideeën varen en speelde hij de op de Parklaan afgeluisterde informatie door aan zijn bovenbuurman Leendert Tiggelman – familie van Maria Jacoba Tiggelman, later bekend als Rotterdamse Riet – die lid was van de ondergrondse.

Willards film

Het mislukken van een aantal represaillemaatregelen deed de Sicherheitsdienst vermoeden dat hun acties door Jack werden verraden. Tijdig waarschuwde Willie Schlein hem en Jack kon met een vervalst transportbewijs voor zijn muzikantengroep vluchten. De Willards traden veel op in Duitsland en Jack was nog in het bezit van een contract op naam van de 4 Willards voor een engagement in het Krystallpalast in Leipzig. Hij veranderde de datum en het aantal musici van vier in veertien, door er simpelweg een 1 voor te zetten. De 14 Willards, waaronder Harry van der Velde, joodse onderduikers en hun familie belandden na een lange en gecompliceerde treinreis in een veewagon uiteindelijk in Groningen. Vreemd genoeg vierde Jack in het plaatselijke Grand Theater in de week van 18 maart 1945 in alle openbaarheid zijn 25-jarig artiestenjubileum. Pas een maand later werd Groningen bevrijd. Jack sprak goed Duits en de geallieerden stelden hem aan als tolk-vertaler. Jack zat in de eerste Canadese tank die de stad binnen reed.

3 Willards 1947

Harry van der Velde had zich weer bij de Willards gevoegd, maar er waren financiële obstakels – er moesten twee families onderhouden worden – en Jack weigerde kleine schnabbels aan te nemen tijdens de bevrijdingsfeesten. Hij was gewend aan de grote theaters. Terug in Rotterdam begon Harry van der Velde samen met Piet van Gorp en Piet Koopmans (de vader van de zanger Wim Koopmans) het legendarische accordeontrio The Three Jacksons, dat sterk op The Willards was geënt, zeker wat de kleding betreft. Ook zij hadden zich vernoemd naar een populaire Amerikaanse bokser, in dit geval Jack Johnson.
Na het vertrek van Harry waren The Willards gereduceerd tot een trio bestaande uit Jack, Conny en Desmond. The Three Willards werkten weer op de internationale podia en traden op voor de Amerikaanse troepen in Duitsland. De wereldberoemde actrice Rita Hayworth, die in Neurenberg optrad, wilde Desmond ‘het wonderkind met de accordeon’ meenemen naar Hollywood, maar zijn ouders gaven hiervoor geen toestemming.

Desmond 12 ½ jubileum

Desmond had zich inmiddels bekwaamd als tapdancer en hij volgde klarinetlessen bij de Rotterdamse multi-instrumentalist en orkestleider Wil Hensbergen. Ook bespeelde hij de Harmonetta, een meerstemmige mondharmonica met knoppen. De voorstellingen van de Willards kregen een aanzienlijke muzikale impuls door de eerste elektrische accordeons, die door de firma Hohner beschikbaar werden gesteld. Tijdens een lange tournee in Engeland ontmoette Conny in Blackpool haar toekomstige echtgenoot. Zij werd in 1959 vervangen door de Engelse danseres Marion Whittaker. In 1961 trouwde Desmond met haar en ook hij vestigde zich in Engeland. De optredens voor de in opkomst zijnde televisie betaalden goed. Het loonde om voor een televisieschnabbel van een paar minuten naar Wenen, Madrid, Kopenhagen, Londen of Parijs te reizen. De Willards waren vaker op de buitenlandse televisie dan in Nederland. In ons land gaven de AVRO en de KRO de Willards een podium en Desmond was met een dansact te zien in de populaire televisieshow van Rudi Carrell. De Willards bleven optreden tot het overlijden van Jack in november 1965.

3 Willards  met  Marion Whittaker 1960

Russel Willard van den Berg, de zoon van Desmond, studeerde moderne jazz aan de universiteit van Leeds. Hij schopte het tot hoogleraar aan het Trinity College of Music in Londen. Russel is een uitstekende en veel gevraagde jazzsaxofonist (YouTube en Facebook). In 1997 werd Russel van den Berg door de BBC uitgeroepen als Jazz Solist of the Year en zo krijgt het verhaal van de Willards een jazzy vervolg.

BRONNEN
Archief Roland Vonk
Archief Jack Willard
Archief Hans Zirkzee
Delpher krantenarchief
Facebookpagina Theaterarchief d.d. 31 maart 2016
Gezinskaarten Stadsarchief Rotterdam
Mailcorrespondentie Desmond Willard
Nederlands Theater Instituut,
Website Russel van den Berg d.d. 9 februari 2016
Jazz in Rotterdam, de geschiedenis van een grote stadscultuur (2015)

FOTO’S
Archief Desmond van den Berg
Archief Karel de Rooij
Plakboek Nicky Noble
Plakboek Tom Bronsvoort

Hans Zirkzee

Hans Zirkzee
‘mister’ jazz in Rotterdam,
muziekdocent,
saxofonist,
concertorganisator,
schrijver, jazz-historicus,
auteur van Jazz in Rotterdam
(de geschiedenis van een grotestadscultuur),
winnaar Dutilh-Prijs 2016

OVER R†JAM
Stichting Rotterdam Jazz Artists Memorial