Auteur van het boek Jazz in Rotterdam, Hans Zirkzee interviewde en schreef over talloze jazzmuzikanten die een band met Rotterdam hebben of hadden. Musici die veel reizen en mensen ontmoeten hebben vaak mooie en interessante verhalen te vertellen. 
Deze biografie werd deels gepubliceerd in Jazz in Rotterdam en werd aangevuld met later beschikbaar gekomen informatie.

RITA REYS
Hartstocht, trots, volharding en professionalisme typeren de op 21 december 1924 als Maria Everdina Reijs geboren Rita Reys. De ‘y’ gaf haar naam meer internationale allure.

MUZIKALE FAMILIE
Zij stamde uit een zeer muzikaal en groot gezin dat tien kinderen telde. Rita’s vader was violist, saxofonist, klarinettist en dirigent van het Arena orkest. Haar moeder danste bij de revue van Henri ter Hall. Haar oudste zus Rini zong bij het orkest van John Kristel. Zus Elly trouwde met gitarist Wim Overgaauw en werkte met het Stardust Quintet. Zus Annie zong bij de Roadrunners en broer Karel was altsaxofonist bij onder anderen de Streamliners en het orkest van Will Hensbergen, waar zus Jeanne de zangeres was.

Orkest Wil Hensbergen v.l.n.r. Joop Dukers (p), Jeanne Reys (z), Wil Hensbergen (as, ts, tmp), Piet Geurdes (slw), Dick Kleinsmit (as, ts), Ton van Vliet (cb), Karel Reys (as) en Ben Bouman (as, ts)

Simon (sax), Tom (zang), Ko (zang) en Rudy (klarinet) waren actief als amateurmusicus. De familie Reijs woonde aan de Paradijslaan in Crooswijk, in hetzelfde pand als de evenzo muzikale familie Valkhoff. De Nederlands bekendste jazz-zangeres begon haar carrière op 15 jarige leeftijd rond 1940 bij The Hawaïan Minstrels van gitaristen Frans en Rob van Lankeren, haar eerste minnaar, en bij het orkest van Klaas van Beeck, die haar een grote carrière voorspelde.

Hawaiian Minstrels 1940

WESSEL ILCKEN
Na de bevrijding trouwde Rita met slagwerker Wessel Ilcken. Met hem werkte zij in de band van de Surinaamse saxofonist en orkestleider Lex van Spall en het orkest van Ted Powder. Met het orkest Piet van Dijk toerde zij maanden door Spanje en Noord-Afrika. In 1950 startte zij haar eigen sextet waarmee zij werkte in Duitsland, Engeland en Zweden. In Stockholm maakte zij haar eerste plaatopnames. In januari 1955 verscheen de driedelige Nederlandse productie Jazz Behind the Dikes met Rita’s indrukwekkende vertolking van My Funny Valentine. De producer van het Amerikaanse Columbia label, George Avakian, hoorde haar in de Amsterdamse jazzclub Sheherezade en nodigde haar uit voor een toer door de Verenigde Staten in 1956.

Rita Reys Sextet met Arie Roos (p), Rita Reys (z), Henk Jongeleen (cb), Wessel Ilcken (slw), Karel Reys (as) en Joop Ayal (ts)

ART BLAKEY
Dit was zonder haar echtgenoot Wessel Ilcken: als notoire marihuanagebruiker kreeg hij geen inreisvisum voor de VS. Met Art Blakey & The Jazz Messengers nam zij de elpee The Cool Voice of Rita Reys op. In New York gaf zij optredens met onder anderen Hank Mobley, Horace Silver, Lester Young en Donald Byrd. Een jaar later toerde ze opnieuw door de Verenigde Staten met Chico Hamilton, Oscar Pettiford, Zoot Sims en Clark Terry. Kort na haar terugkeer in Nederland overleed Wessel Ilcken op 13 juli 1957 aan de gevolgen van een hersenbloeding. Toch trad Rita diezelfde avond op voor een televisie-uitzending vanuit Loosdrecht. Haar Rotterdamse doorzettingsvermogen – als kind was zij medeverantwoordelijk voor het huishouden – hielp haar door deze moeilijke periode heen. Bovendien moest er voor haar dochtertje van nog geen drie jaar oud brood op de plank komen.

.

Rita Reys met Art Blakey (NJA)

FIRST LADY
In 1960 won zij het internationale jazzfestival van Juan-les-Pins, begeleid door het trio van pianist  . Met hem trad zij in datzelfde jaar in het huwelijk. Sinds dat festival droeg Rita Reys de titel ‘Europe’s First Lady of Jazz’. Er volgden optredens op alle grote Europese jazzfestivals. Het organisatietalent van Pim Jacobs zorgde er voor dat hun concerten niet langer plaatsvonden in rokerige kroegen en jazzclubs, maar in comfortabele concertzalen. Zijn schoolconcerten en zijn populaire televisieprogramma’s Music All In en Music Gallery brachten de jazzmuziek in de jaren zestig en zeventig onder de aandacht van een groot publiek. In 1965 nam Rita een elpee op met de Amerikaanse saxofonist, dirigent en arrangeur Oliver Nelson. In 1969 vertrok Rita opnieuw naar de Verenigde Staten voor een optreden tijdens het New Orleans Jazzfestival.

terugkeer op Schiphol na het Juan-les-Pins festival met Wim Overgaauw, Pim en Ruud Jacobs

REPERTOIRE
Haar repertoirekeuze verbreedde zich en daarmee ook de kring van fans. In samenwerking met orkestleider en arrangeur Rogier van Otterloo nam zij vier elpees op: Rita Reys Sings Burt Bacharach (1971), Rita Reys Sings Michel Legrand (1972), Rita Reys Sings George Gershwin (1975) en Rita Reys Sings Antonio Carlos Jobim (1981). Het op het American Songbook geënte repertoire bleek een verkoopsucces. Rita werd geprezen om haar tekstbehandeling, haar trefzekere timing en frasering. Zij zag het als een uitdaging zich te verplaatsen in de teksten. ‘Je vertelt een verhaal, waardoor het mooi wordt. Je beleeft een tekst,’ zei ze. Ondanks een mulo-opleiding van slechts één jaar was haar uitspraak van de Engelse taal vrijwel accentloos. Nederlandstalige opnames van haar zijn zeldzaam. Zij hield niet van haar Rotterdamse accent. In 1979 nam zij, bijgestaan door tenorsaxofonist Johnny Griffin, het album That Old Feeling op.

Rita Reys

KIPPENHOK
Rita Reys was recht door zee en nam geen blad voor de mond. Freejazz was voor haar ‘kippenhokmuziek’. Billy Holiday vond ze geen barst aan. Anita O’Day: afschuwelijk. Nina Simone zong als een dronken vent. Zelfs haar man Pim was in haar ogen een matig pianist. Ook snobistisch aandoende opmerkingen over haar geboortestad maakten haar niet bij iedereen geliefd. De Rotterdamse spraak vond ze maar een ‘horrible dialect’, zoals ze in 1956 vertelde aan het blad Downbeat. Ze was hard voor anderen, maar ook voor zichzelf. Ondanks haar onverbloemde en directe uitspraken dwong ze door haar professionalisme en werklust respect af bij het grote publiek. In 1981 werd bij haar borstkanker geconstateerd. Strijdvaardig overwon zij deze ziekte. Ze maakte kort daarna een nieuwe start met een overweldigend optreden voor een uitverkocht Concertgebouw tijdens een Nederlands jazzgala. Zij liet ‘de rotzooi’, zoals zij het zelf noemde, achter zich.

Rita Reys

PIM
In 1986 bracht zij een kerstplaat uit met het Metropole Orkest onder leiding van Rogier van Otterloo, die twee jaar later op 46-jarige leeftijd zou overlijden. Met het trio van Pim Jacobs nam zij in 1992 twee nieuwe American Songbook-albums op. Een geplande tournee ter gelegenheid van haar zeventigste verjaardag werd uitgesteld wegens ziekte van haar man. Hoewel Rita er alle vertrouwen in had dat Pim zou genezen, overleed hij op 3 juli 1996. Rita wilde zonder Pim niet meer optreden, maar zij knokte zich terug en formeerde eind 1996 een nieuw ensemble met pianist Lex Jasper, drummer Peter Ypma en bassist Ruud Jacobs. ‘Als ik zing vergeet ik alles,’ zei ze. Vijf jaar lang was Lex Jasper haar vaste pianist tot hij na een auto-ongeluk niet meer instaat was om op te treden. Hij werd vervangen door Peter Beets. Inmiddels had drummer Joost Patocka de plaats van Peter Ypma ingenomen. Zelfs op hoge leeftijd wist Rita Reys iedereen telkens weer te verrassen met haar soepele swing, vitaliteit en stembeheersing. Haar stem werd donkerder en rijper. Haar optredens in de grote Nederlandse theaters brachten het publiek onophoudelijk in vervoering. Zij zong maar liefst op twintig edities van het North Sea Jazz Festival.

Rita Reys

GELAUWERD
Daarnaast coachte Rita jonge talenten, zoals Fay Claassen, Izaline Calister en de Rotterdamse zangeressen Kim Hoorweg en Margriet Sjoerdsma. Op 6 juli 2013 trad Rita Reys op voor een uitverkochte en uitzinnige North Sea Jazz Club in Amsterdam. Zij was net hersteld van een heupoperatie. Het zou haar laatste optreden worden. Op 25 juli 2013 werd zij getroffen door een hersenbloeding, waaraan zij in de nacht van 27 op 28 juli 2013 overleed. Een dag later stierf ook haar drummer Peter Ypma, die twintig jaar met haar samenwerkte. Rita Reys was de meest gelauwerde Nederlandse zangeres. Zij ontving zes Edisons, waaronder – als eerste Nederlandse jazzmusicus – de Oeuvre Edison Award, de Bird Award van het North Sea Jazz Festival, de American Songbook Award en het ereburgerschap van de stad New Orleans. Zij was Ridder in de Orde van Oranje Nassau en Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Rita Reys werd 88 jaar.

Ondanks de kritiek van een oud manager van Rita Reys op de afbeelding gemaakt door Wilbert Plijnaar (haar hand is te groot) was er erg veel publiek bij de onthulling van de RJAM muurschildering in de Jacobusstraat op 20 oktober 2017.

BRONNEN
Amusementsbedrijf 1 mei 1944
Jazz in Rotterdam, de geschiedenis van een grote stadscultuur (2015) 
Muziek 10 april en 24 december 1947
Muziekencyclopedie (website)
Muziekweb (website)
Muziekwereld (website)
NRC 27 december 1999
Rita Reys official website
Rita Reys Lady Jazz– R. Reys, B. Vuijsje
Rhythme 15 augustus 1956
Volkskrant 11 juli 1997
VPRO gids 20 december 1999
Wikipedia

Hans Zirkzee

Hans Zirkzee
‘mister’ jazz in Rotterdam,
muziekdocent,
saxofonist,
concertorganisator,
schrijver, jazz-historicus,
auteur van Jazz in Rotterdam
(de geschiedenis van een grotestadscultuur),
winnaar Dutilh-Prijs 2016

OVER R†JAM
Stichting Rotterdam Jazz Artists Memorial